سنت حسنه صله رحم که هم برگرفته از یکی از اسامی خداوند متعال(رحمان) است و هم از طرف ائمه معصومین(ع) به آن سفارش فراوان شده با عث خیرات و برکات فراوانی درجامعه اسلامی می شود. امام هشتم (علیه السلام ) صله رحم را در ردیف نماز و زکات که از واجبات عمده در دین مقدس اسلام است ، بیان فرموده و در روایتى به هر سه دستور امر نموده است .ان الله امر بثلاثة مقرونة بها ثلثة اخرى ، امر بالصلاة والزکاة فمن صلى ولم یزک لم یقبل منه صلوته ، وامر بالشکر له ولوالدیه فمن لم یشکر والدیه لم یشکرالله وامر باتقاء الله وصلة الرحم ، فمن لم یصل رحمه یتق الله عزوجل.
خداوند در قرآن به سه چیز امر فرموده و مورد هر امرى را هم دو چیز قرار داده که اطاعت آن امر به پیروى از هر دو چیز است .
1 - به نماز و زکات هر دو با هم امر فرموده ، پس کسى که نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش هم مقبول نیست .
2 - خداوند امر به سپاسگزارى از خود و والدین انسانها کرده است ، پس ‍ کسى که خدا را شکر کند، ولى از والدین قدردانى و سپاسگزارى نکند، در حقیقت خدا را شکر نکرده است .
3 - امر به تقوا از خود و صله رحم نموده است ، پس کسى که به تکلیف صله رحم عمل نکند، امر به تقوا را رعایت نکرده ‌است.
با نگاه عمیق به این سخنان گهر بار به اهمیت و جایگاه سنت حسنه «صله رحم» نزد ائمه اطهار(ع) خاصه حضرت رضا(ع) پی می بریم دراین مجال با معرفی مختصری از معنی لغوی صله رحم و اهمیت آن در اسلام همراه می شویم با رهنمودهای ارزنده حضرت رضا(ع) عالم آل محمد(ص) در رابطه با صله رحم. باشد با گنجینه بی‌نظیر فرهنگ رضوی حرکت به سمت زندگی سعادتمندانه و حیات طیبه داشته باشیم.
«صله» در لغت به معنای احسان و دوستی آمده است و مراد از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان می باشد. در اصطلاح، صله رحم محبت و سلوک داشتن با خویشان و نزدیکان است.
در شرع مقدّس اسلام و آیات و روایات، معنای خاصی برای رحم ذکر نشده است. از اینجا می فهمیم که این کلمه نیز مانند سایر کلمات، حمل بر معنای عرفی متداول می شود.
شاید رحم به معنای خویشاوندانی باشد که از طرف پدر و مادر و نیز فرزندان به یکدیگر وابسته باشند، هر چند که این وابستگی به چند واسطه باشد.
عروه بن یزید از امام صادق ـ علیه السلام ـ درباره تفسیر آیه «وَ الذینَ یَصلونَ ما اَمرَ اللهُ بهِ اَن یُوصلَ» پرسید. آن حضرت پاسخ داد:
مراد از کسانی که خداوند پیوستن به آنان را فرمان داده، خویشاوندان توست.
عن ابى الحسن الرضا (علیه السلام ) قال : قال ابو عبد الله (علیه السلام ): صل رحمک ولو بشربة من ماء، وافضل ما توصل به الرحم کف الاذى عنها.
امام رضا (علیه السلام ) از امام صادق (علیه السلام ) حدیث نموده که فرموده است : صله رحم نما اگر چه شربت آبى باشد وبهترین صله رحم ، خوددارى از آزار رسانى به آنان است.
قال ابوالحسن الرضا (علیه السلام ): یکون الرجل یصل رحمه فیکون قد بقى من عمره ثلاث سنین فیصیرها الله ثلاثین سنة ویفعل الله ما یشاء.
امام رضا (علیه السلام ) فرمود: کسى که سه سال از عمرش باقى باشد، اما صله رحم انجام دهد، خداوند بزرگ سى سال بر عمرش اضافه مى کند و خدا هر چه اراده کند، انجام مى دهد.
عن الحسن بن على الوشاء، عن ابى الحسن الرضا (علیه السلام ) عن ابائه ، عن على (علیه السلام ) قال : قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ): لما اسرى بى الى السماء راءیت رحما متعلقة بالعرش تشکو رحما الى ربها، فقلت لها: کم بینک وبینها من آب ؟ فقالت : نلتقى فى اربعین ابا.
((حسن بن على وشاء)) از حضرت رضا (علیه السلام ) از پدرانش از حضرت على (علیه السلام ) روایت مى کند که رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: هنگامى که در شب معراج به آسمانها رسیدم ، مشاهده کردم چند خویشاوندى به عرش پروردگار آویزان شده و از خویشاوندان خود شکایت مى کنند، از آنها پرسیدم : بین شما و آنها چند پدر فاصله دارد؟! پاسخ دادند: ما، در پدر چهلم به هم مى رسیم .
عن البزنطى عن الرضا (علیه السلام ) قال ابو عبد الله (علیه السلام ) صلة الحرم منساءة فى الاجل مزیدة فى المال و محببة فى الاهل .
((بزنطى )) از امام رضا (علیه السلام ) نقل کرده که امام صادق (علیه السلام ) فرموده است :
صله رحم ، موجب به فراموشى انداختن مرگ (طول عمر) و افزونى مال و مایه محبوبیت در بین خویشاوندان است .
حضرت امام رضا (علیه السلام ) از پدرانش نقل فرموده است :
صله الرحم وحسن الجوار زیادة فى الاموال .
پیوند خویشاوندى و حسن همسایگى (خوشرفتارى با همسایگان ) اموال را زیاد مى کند.
عن الرضا (علیه السلام ): ان رحم آل محمد الائمة (علیه السلام ) لمعلقة بالعرش تقول : (اللهم صل من وصلنى ، واقطع من قطعنى ) ثم ثى جاریة بعدها فى ارحام المومنین ثم تلى هذه الایة ((واتقوا الله الذى تسائلون به و الارحام )).
امام رضا (علیه السلام ) فرمود: همانا رحم آل محمد یعنى ائمه اطهار به عرش آویخته است ، و مى گوید: خدایا به هر که به من مى پیوندد، با او پیوند بر قرار کن و از هر که از من بریده است ، تو از او ببر و بعد از این هم این موضوع در مورد خویشاوندان مومنین جریان دارد. سپس این آیه را تلاوت فرمود: ((بترسید از خدایى که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست مى کنید (خدا را در نظر آورید) و درباره ارحام کوتاهى نکنید)).
قال على بن موسى الرضا (علیه السلام ): من فعل ما لزمه من امرالمومنین ، باهى الله تعالى به وملائکته .
هرکه امور و حقوق لازم مومنین را به انجام رساند، خداوند و فرشتگان به او مباهات مى کنند.
باسناده : قال : حدثنى على بن ابى طالب (علیه السلام ) قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) من ضمن لى واحدا، ضمنت له اربعة : یصل رحمه ، فیحبه اهله ، ویوسع علیه فى رزقه ، ویزداد فى اجله ، ویدخله الله الجنة التى وعده .
بااسناد نقل شده امام رضا (علیه السلام ) فرمود: که پدرم على بن ابیطالب از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) نقل فرمود: هر کس یک چیز را براى من ضمانت کند، من چهار چیز را براى او ضمانت مى کنم ، با خویشاوندان خود رابطه داشته باشد تا خدا او را دوست بدارد و به او روزى فراخ دهد و عمر او را طولانى کند و او را به بهشتى که وعده داده است ، وارد کند.
وَقِّرُوا کِبارَکُم وَ ارحَمُوا صِغارَکُم وَ صِلُوا اَرحامَکُم؛
به بزرگترهایتان احترام بگذارید و با کوچکترها مهربان باشید و صله رحم نمایید.
ازمحمد‌بن اسماعیل‌بن بزیع است که گفت از امام‌رضا(ع) شنیدم: «لایَجمَعُ‌المالُ اِلّا بِخَمسِ خِصالٍ: بِبُخلٍ شَدیدٍ، وَ اَمَلٍ طَویلٍ، وَ حِرصٍ غالِبٍ، وَ قَطیعَةِ‌الرَّحِمِ، وَ ایثارِالدُّنیا عَلَی‌الآخِرَةِ» ؛ مال جز با پنج‌خصلت در یک‌جا جمع نمی‌شود: بخل شدید، آرزوهای دور و دراز، حرص غالب، قطع رابطه با خویشاوندان، مقدم ‌داشتن دنیا بر آخرت.
ما نعلم شیئا یزید فى العمر الا صله الرحم ، حتى ان الرجل یکون اءجله ثلاث سنین فیکون وصولا للرحم فیزید الله فى عمره ثلاثین سنه فیجعلها ثلاثا و ثلاثین سنه و یکون اءجله ثلاثا و ثلاثین سنه، فیکون قاطعا للرحم فینقصه الله ثلاثین سنه و یجعل اءجله الى ثلاث سنین .
ما براى زیاد شدن عمر، وسیله اى جز صله رحم نمى شناسیم. صله رحم به اندازه اى در زیاد شدن عمر مؤثر است که شخصى که از عمرش سه سال مانده است ، خداوند به سبب صله رحم سى سال به عمرش مى افزاید که مجموعا سى و سه سال مى شود و کسى که از عمرش سى و سه سال تمام باقى مانده است ، خداوند به سبب قطع رحم سى سال از عمرش بر مى دارد و آن را به سه سال کاهش مى دهد. پانوشت‌ها:
تحف‌العقول،ص 448.
فرهنگ‌عمید.
لغت‌نامه دهخدا.
رعد (13)،آیه 21 (وآنان‌که‌آنچه‌ را خدا به‌ پیوستن‌ آن فرمانداده، پیوند میدهند).
کافى،جلد 2،ص 151.
اصول‌ کافی،ج 2،ص 156.
اصول کافى،جلد 2،ص 150،باب ((صلةالرحم ))،حدیث 3.
عیون الاخبارالرضا،جلد 1،ص 254 - خصال ((صدوق ))،ص 540.
قرب الاسناد،ص 308.
اصول کافى،جلد 2،ص 157.
اصول کافى،جلد 2،ص 156.
مستدرک الوسائل،جلد 2،ص 413.
عیون الاخبارالرضا،جلد 2،ص 44 - 37.
عیون اخبارالرضا،ج 2،ص 265
آیین زندگی ازدیدگاه امام‌رضا(ع)،محسن کتابچی،ص248
اصول کافى،ج 2،ص 152،ح 17.